ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΡΙΣΤΙΝΙΔΗΣ: ΕΝΑΣ ΑΔΙΑΛΛΑΚΤΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ

 

ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΡΙΣΤΙΝΙΔΗΣ:

ΕΝΑΣ ΑΔΙΑΛΛΑΚΤΟΣ ΔΗΜΚΡΑΤΗΣ

 τοῦ Δημήτρη Κανελλόπουλου

 

Στὸ συναρπαστικὸ ταξίδι τῆς ζωῆς, πολλὲς φορές, ἀναγκάστηκα νὰ κόψω, ἢ ν’ ἀλλάξω δρόμο. Ἀκόμη ν’ ἀλλάξω ἰδιότητα, ἐπάγγελμα καὶ ὄνομα. Ὄχι γιὰ λόγους συνωμοτικούς, ὅπως ἄλλοι. Σ’ αὐτὸ τὸ ταξίδι, καὶ σὲ μιὰ στροφὴ πολὺ ἐπικίνδυνη, ἔπεσα πάνω σ’ ἕναν ἄνθρωπο, ποὺ τὸν συναναστράφηκα μὲν λίγο καιρό, τὸν ἀγάπησα ὅμως πάρα πολύ. Εἶναι αὐτονόητο γιὰ ποιὸν μιλῶ.

Ἦταν μετὰ ἀπὸ παραμονὴ πέντε χρόνων σ’ ἕνα μικρὸ βαλκανικὸ βασίλειο τοῦ κομμουνιστικοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ. Τὸ 1983 προσγειώνομαι στὴν Ἀθήνα, περίπου ἀποσυνάγωγος. Οἱ παλιοὶ φίλοι, κρατοῦσαν τὶς ἴδιες ἀδιάλλακτες θέσεις καὶ ἐγὼ εἶχα κάνει μία κίνηση. Εἶχα μετατοπιστεῖ ἀπὸ τὴν κανιβαλικὴ ἀνθρωποφαγία τοῦ «ἑνὸς κόμματος», στὴν περίπου γενικευμένη ἀνθρωποφαγία τῶν γρουπούσκουλων. Ἀπελπιστικὰ μόνος!

Εἶχα προσκολληθεῖ στὸν Χρίστο Καρανάση. Διευθυντὴς λέει τοῦ ἐκδοτικοῦ του οἴκου. “Μαῦρο διευθυντηλίκι”. Καθόμασταν μὲ τὸν Καρανάση καὶ κάναμε σχέδια. Μιὰ μέρα εἴπαμε νὰ τὰ βάλουμε μπροστὰ αὐτὰ τὰ σχέδια, νὰ τὰ πραγματοποιήσουμε. Μέσα στὴν τρέλα μας, ἐκδώσαμε καὶ μερικὰ βιβλία πολὺ σημαντικὰ κατὰ τὴν γνώμη μου, ὅπως Τὰ ὁράματα τῆς Ἁγίας Κλάρας τοῦ Πάβελ Κόχουτ ἢ τὸ Ἀγαπητὲ Πεθερὲ τοῦ οὔγγρου Τίμπορ Ντέρι, ἕνα δοκίμιο τοῦ Ἄουερμπαχ σὲ μετάφραση τοῦ ἀγαπημένου Δημήτρη Ἀρμάου καὶ τὴν Διαλεκτική της Κρίσης, τοῦ Κάρελ Κόσικ. Ἐκεῖνο τὸν καιρὸ ἐπανασυνδέθηκα σὲ «συνθῆκες νομιμότητας» μὲ τὸν Ἡρακλῆ Λογοθέτη, παλιό μου φίλο καὶ σύντροφο ἀπὸ τὸν καιρὸ τῆς δικτατορίας. Ἦταν κι ἄλλοι στὴν παρέα ὁ Γιάννης Μαράβας, ὁ Ξενοφών Μπρουτζάκης, ὁ Δημήτρης ὁ Ἀρμάος, ὁ Χρίστος ὁ ἐπιλεγόμενος «σκοπιανός», τὸν ὁποῖο κατάπιε τὸ ἀλκοόλ… Ὑπάρχουν κι ἄλλα ὀνόματα ποὺ γλιστροῦν καὶ χάνονται ἀπὸ τὴν μνήμη. Ἂς μὲ συγχωρέσουν οἱ ὑπόλοιποι, ποὺ δὲν θυμᾶμαι τὰ ὄνοματά τους.

Μιὰ μέρα λέει ὁ Ἡρακλῆς: πᾶμε στὴν Πλατεία Βικτωρίας, στὸ ξενοδοχεῖο Ἀναστασία νὰ δοῦμε τὸν Ἀνδρέα τὸν Χριστινίδη… Κάπως ἔτσι κολλήσαμε μὲ τὸν ἀγαπημένο φίλο Ἀνδρέα…Ἔτσι ἔγινε ἡ ἀρχή…

Χτὲς τὸ βράδυ, μίλησα μ’ ἕναν παλιὸ φίλο στὸ τηλέφωνο. Ξέρεις αὔριο θὰ εἶμαι στὴν Ἀθήνα νὰ βρεθοῦμε 12 μὲ μία ποὺ ἔχω λίγο χρόνο. Τοῦ εἶπα ὅτι ἐκείνη τὴν ὥρα, δὲν μπορῶ γιατί θὰ εἶμαι σὲ μία ἐκδήλωση γιὰ τὸν φίλο μου τὸν Α.Χ. Ποιὸν μὲ ρώτησε…. Τὸν Α.Χ. τοῦ ἀπήντησα. Δὲν τὸν ξέρω, ποιὸς εἶναι; Τοῦ μίλησα γιὰ τὸν Ἀνδρέα. Μοῦ εἶπε ὅτι θὰ ἀναζητήσει τὸ βιβλιό του στὶς ἐκδόσεις Ἴνδικτος. Γνωρίζω ὅμως, ὅτι πολλοὶ ἁγνοῦν τὸν Ἀνδρέα καὶ τὸ ἔργο του. Θὰ ἤθελα λοιπὸν νὰ πῶ λίγα πράγματα γιὰ τὸν Ἀνδρέα.  

Ὁ Ἀνδρέας Χριστινίδης, ἦταν τὸ στερνοπαίδι (μετὰ τοὺς Νικόλαο καὶ Σωτήρη) τοῦ Ἰωάννη Χριστινίδη, ἀπὸ τὴν Κρήτη,  καὶ τῆς Γεωργίας τὸ γένος Ἀντύπα, μὲ καταγωγὴ ἀπὸ τὴν Πάτρα. Γεννήθηκε στὶς 12 Αὐγούστου τοῦ 1931 (τὰ χαρτιὰ τοῦ λένε στὴν Ἀθήνα, στὴν πραγματικότητα ὅμως γεννήθηκε στὴ Λέσβο, ὅπου ὁ πατέρας του, ἀξιωματικός της Χωροφυλακῆς, βρισκόταν μὲ μετάθεση). Συχνὲς μεταθέσεις τοῦ πατέρα τὸν ἔφεραν Αἴγιο (1935-1942), ἀπ’ ὅπου συγκράτησε τὶς καλύτερες ἀναμνήσεις τῆς παιδικῆς του ἡλικίας, καὶ κατόπιν στὰ Ἰωάννινα (1942-1944). Στὴν Ἀθήνα βρέθηκε λίγο πρὶν τελειώσει ἡ Κατοχὴ (1944), καὶ ἡ ἐμπειρία τῆς δοκιμαζόμενης πόλης ἦταν γι’ αὐτὸν συγκλονιστική.

Στὰ ταραγμένα μεταπολεμικὰ χρόνια γνώρισε πολλὲς προσωπικότητες τῆς ἀριστερῆς σκέψης καὶ ἐνωτίστηκε ἰδέες, οἱ ὁποῖες καθόρισαν διὰ βίου τὴν ἔλλειψη ἀνοχῆς του ἀπέναντι σὲ κάθε μορφὴ ἀνελευθερίας καὶ φασίζουσας συμπεριφορᾶς. Μετὰ τὸ τέλος τῶν σπουδῶν του στὴ Νομική του Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (τὸ 1958), ἀναχώρησε γιὰ τὴ Γερμανία, τὴν ὁποία γνώρισε σὲ μιὰ περίοδο ἔντονης αὐτοκριτικῆς γιὰ τὸν τελευταῖο Μεγάλο Πόλεμο καὶ ἄκρας εὐαισθητοποίησης σὲ ζητήματα κοινωνικῆς δικαιοσύνης καὶ συνύπαρξης. Στὸ Βερολίνο, ὅπου σπούδασε μὲ ὑποτροφία, ἀνακηρύχθηκε διδάκτορας τῆς Πολιτικῆς Κοινωνιολογίας ἀπὸ τὴ Φιλοσοφικὴ Σχολὴ τοῦ Ἐλεύθερου Πανεπιστημίου (1965), μὲ μιὰ διατριβὴ ποὺ ἀποκάλυπτε τοὺς δρόμους τῶν πολιτικῶν του ἀναζητήσεων καὶ συνάμα τὸν προετοίμαζε γιὰ τὴ θερμὴ ἐμπλοκή του στὸν μελλούμενο ἀντιδικτατορικὸ ἀγώνα· θέμα τῆς διατριβῆς του: Οἱ Πολιτικοὶ Ἀγῶνες στὴν Ἑλλάδα, 1909-1922, καὶ οἱ Κοινωνικὲς Προϋποθέσεις τους. Ἡ ἀνάλυση τοῦ φαινομένου τῆς μοναρχίας στὴ χώρα, ποὺ ἀποτελεῖ τὸν βαθύτερο ἱστὸ τῆς ἐργασίας αὐτῆς, θὰ δεσπόσει σὲ ἀρκετὰ δημοσιεύματά του ἐκεῖνα καὶ τὰ ἑπόμενα χρόνια.

Εὐτυχὴς ἦταν ὁ γάμος του μὲ τὴν ἐξαιρετικὴ Ἀνατολικογερμανίδα Γκίζελα Ἴλτσε, φυσικοθεραπεύτρια μὲ ἀναγνώριση, ποὺ χάθηκε ἀπὸ βαριὰ ἀσθένεια λίγους μῆνες μετὰ τὸν Ἀνδρέα –καὶ κατόπιν δικῆς της ἐπιθυμίας ἡ τέφρα τῆς ἐναποτέθηκε πλάι του στὸ ἀθηναϊκὸ κοιμητήριο. Μαζί της ἀπέκτησε τὸ 1975 μιὰ κόρη, τὴν Γεωργία-Δάφνη, ποὺ πραγματοποίησε ἀργότερα λαμπρὲς σπουδὲς καὶ σήμερα εἶναι καθηγήτρια Ἀγγλικῆς Φιλολογίας στὸ Πανεπιστήμιο Χοῦμπολτ τοῦ Βερολίνου.

Γιὰ ἕνα χρόνο περίπου τὸ 1967 διετέλεσε μέλος τῆς ἑλληνικῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς τῆς Ντόιτσε Βέλε στὴν Κολονία. Στὴ συνέχεια ἐντάχθηκε ὡς Ἐπιμελητὴς στὸ διδακτικὸ προσωπικὸ τοῦ Ἰνστιτούτου Πολιτικῆς Ἐπιστήμης στὸ Τμῆμα Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Γκίσεν (στὸ κρατίδιο τῆς Ἔσσης), μέχρι τὸ 1971. Κατόπιν ἀνακηρύχτηκε Πανεπιστημιακὸς Σύμβουλος (1971-1975) καὶ Ἀνώτερος Πανεπιστημιακὸς Σύμβουλος (1975), ἐνῶ ἀπὸ τὸ 1973 τοῦ εἶχε ἀπονεμηθεῖ ὁ τίτλος τοῦ ἰσόβιου Δημόσιου Λειτουργοῦ. Ὑπὸ αὐτὲς τὶς ἰδιότητες χρημάτισε μέλος σημαντικῶν ἐπιτροπῶν γιὰ ἐκπαιδευτικὰ θέματα καὶ ἀφιερώθηκε μὲ πάθος στὴ διδασκαλία καὶ τὴν ἐπίβλεψη ἐργασιῶν ὅλων τῶν ἐπιπέδων. Ἀνάμεσα στὰ ἀντικείμενα ποὺ δίδαξε, ἰδιόχειρος κατάλογος ποὺ σώζεται στὸ ἀρχεῖο του, ἀναφέρει: θεωρίες γιὰ τὸ κράτος καὶ εἰσαγωγικὰ μαθήματα γιὰ το Κεφάλαιο τοῦ Μάρξ, θεωρίες γιὰ τὸν φασισμὸ καὶ τὸν γερμανικὸ ἐθνικοσοσιαλισμό, τὸ φαινόμενο τοῦ ἀντισημιτισμοῦ, σχέση ψυχιατρικῆς καὶ πολιτικῆς ἐξουσίας, σκέψη τοῦ Μισὲλ Φουκώ (Γένεση τῆς Φυλακής καὶ Ἱστορία τῆς Σεξουαλικότητας), ναρκωτικὰ καὶ καπιταλισμός, τὸ γιουγκοσλαβικὸ πολιτικὸ σύστημα, οἱ δικτατορίες Ἑλλάδας, Ἱσπανίας καὶ Πορτογαλίας, τὰ προβλήματα μετανάστευσης κ.ἄ. Μὲ τὰ θέματα αὐτὰ καταγίνηκε συστηματικὰ καὶ παράλληλα, ἐπίμονα καὶ συνδυαστικά, σὲ ὅλα τὰ συνακόλουθα χρόνια, καὶ κατουσίαν ὡς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του.

Ἐν τῷ μεταξὺ ἐντεινόταν ἡ συμμετοχή του στοὺς ἀντιδικτατορικοὺς κύκλους ποὺ δροῦσαν τότε στὴ Γερμανία. Ἔτσι, τὸν Μάρτιο τοῦ 1969 ὁ γενικὸς πρόξενος τῆς Φραγκφούρτης ἀκύρωσε τὸ διαβατήριό του, καὶ τὸν Αὔγουστο τοῦ 1972 ἡ κυβέρνηση τῆς στρατιωτικῆς δικτατορίας τοῦ ἀφαίρεσε τὴν ἰθαγένεια –πράξη ποὺ ἤρθη ἀναδρομικά, μαζὶ μὲ ὅλες τὶς ἀνάλογες, τὸ 1974.

Λόγῳ ἐργασιακῶν ὑποχρεώσεων τῆς Γκίζελας, στὴ δεκαετία τοῦ ’70 ἡ οἰκογένεια ἔζησε κάποια διαστήματα στὴν Ἰταλία. Τὰ ἴδια περίπου χρόνια (μέχρι τὸ 1980) ὁ Ἀνδρέας πραγματοποίησε ἀρκετὰ ταξίδια στὴ Γιουγκοσλαβία, ὅπου συνδέθηκε μὲ κύκλους τῆς φιλοσοφικῆς καὶ πολιτικῆς σκέψης – ἤ, ὀρθότερα, παρακολούθησε μὲ προσοχὴ καὶ σκεπτικισμὸ τὶς ἀνανεωτικές τους προσπάθειες.

Οἱ ἐπαφὲς τοῦ Ἀνδρέα Χριστινίδη μὲ τὴν Ἑλλάδα πύκνωσαν μετὰ τὴ δικτατορία, καρπὸς ἴσως καὶ μιᾶς νοσταλγίας ποὺ φούντωσε στὰ χρόνια τῆς ἀναγκαστικῆς ἀπομάκρυνσης. Ἀγαπημένα θέρετρα τὸν περίμεναν μὲ τὴν οἰκογένεια του κάθε χρόνο ἐπὶ δεκαετίες στο Λεωνίδιο τῆς Ἀρκαδίας καὶ στὴν Τῆνο κάθε καλοκαίρι, ἐνῶ δὲν ἔχανε εὐκαιρία νὰ ἐπισκέπτεται ὅποτε μποροῦσε καὶ τὴ χειμωνιάτικη Ἀθήνα. Νέες φιλίες συνάπτονται ἐδῶ, κι ἕνας κύκλος ζωῆς ἀρχίζει νὰ διαμορφώνεται γι’ αὐτὸν στὴν πλατεία Βικτωρίας, ὅπου ἐπιλέγει νὰ καταλύει μόνιμα, στὸ ξενοδοχεῖο «Ἀναστασία». 

Δὲν παύει νὰ γνωστοποιεῖ τὴν τοποθέτησή του σὲ ζητήματα δημοκρατίας, κοινωνικῆς δικαιοσύνης καὶ συλλογικῶν θεσμῶν, ἀρθρογραφώντας μὲ παρρησία ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια σὲ ἡμερήσια καὶ περιοδικὰ ἔντυπα τῆς Γερμανίας καὶ τῆς Ἑλλάδας, ἀλλὰ ἡ πολιτικὴ σκηνὴ τοῦ φαίνεται ὑπερβολικὰ ἀταίριαστη γιὰ μία δραστικότερη ἀνάμιξη.

Μιὰ περιπέτεια ὑγείας στὰ μέσα της δεκαετίας τοῦ ’80 (προβλήματα καρδιᾶς ποὺ τοῦ ἔμελλαν νὰ τοῦ στοιχίσουν ἐντέλει καὶ τὴ ζωή), τὸν ὤθησαν νὰ ἐπισπεύσει τὴν ἀποχώρησή του ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο. Τὸ κέρδος γιὰ τοὺς φίλους τῆς Ἑλλάδας ἦταν ὁπωσδήποτε ἡ διαμονὴ του ὅλο καὶ μεγαλύτερα διαστήματα στὴ χώρα. Κι ὅταν τὸ προσφιλές του ξενοδοχεῖο «Ἀναστασία» κατεδαφίστηκε, φρόντισε νὰ ἀγοράσει (στὴ δεκαετία τοῦ ’90 πλέον) στὴν ἴδια πλατεία ἕνα μικρὸ διαμέρισμα, μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι κάποτε θὰ συγκεντρωνόταν στὴν Ἑλλάδα ὅλη του ἡ οἰκογένεια.

Παρακολουθοῦσε ἄγρυπνα τὶς πολιτικὲς ἐξελίξεις ὡστόσο. Ἀλλὰ τὸ ἐνδιαφέρον του ἐπικεντρώθηκε ἐμφανῶς πιὰ κατὰ τὶς τελευταῖες δυὸ δεκαετίες σὲ ζητήματα κοινωνικῆς προκατάληψης. Προϊὸν αὐτῆς τῆς ἐνασχόλησής του ἦταν καὶ τὸ μοναδικὸ αὐτοτελὲς ἔργο ποὺ ἔδωσε στὴ δημοσιότητα ὅσο ζοῦσε: τὸ  Ἐχθρότητα καὶ Προκατάληψη: Ξενοφοβία, Ἀντισημιτισμός, Γενοκτονία (Ἴνδικτος, 2003). Ἄλλα κείμενά του, φτασμένα μάλιστα σὲ τελικὴ μορφή, μαθαίνουμε ὅτι ἀπόκεινται ἀνέκδοτα στὸ ἀρχεῖο του. Μερικὰ δέσμια τῶν πολιτικῶν συγκυριῶν ποὺ τὰ γέννησαν. Κι ἄλλα, ὅμως, μὲ ἐνδιαφέρον γενικότερο καὶ διαρκές, τὰ ὁποία τουλάχιστον ἐλπίζουμε κάποτε (σύντομα) νὰ δοῦν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας.

Ὁ Ἀνδρέας Χριστινίδης, ἀριστοκρατικῆς  εὐγένειας καὶ λεπτότητας ἦταν πολυπράγμων καὶ συνδυαστικὸς νοῦς. Διάβαζε μὲ πάθος καὶ δημιουργικότητα θεωρητικὰ καὶ λογοτεχνικὰ ἔργα καὶ ἐξέπληττε μὲ τὶς κρίσεις του ἀκόμα καὶ ἄτομα μὲ ἐξειδίκευση καὶ τριβὴ στὰ ἐπιμέρους ἀντικείμενά τους. Ἐπεδίωκε τὴ συναναστροφὴ μὲ νεότερους ἀνθρώπους. Ἦταν ἕνα δοῦναι καὶ λαβεῖν ἀπὸ τὸ ὁποῖο αὐτὸς ἀντλοῦσε ἐρεθίσματα ἐνῶ ταυτόχρονα ἐμεῖς, βρίσκαμε στὸ πρόσωπό του, ἕναν ἀνεκτίμητο συνομιλητὴ καὶ πνευματικὸ δάσκαλο. Ἦταν ἐντούτοις διστακτικὸς στὴ δημοσιοποίηση τῶν ἀπόψεών του, μᾶλλον ἀπὸ ἰδιοσυγκρασία: ἰδιοσυγκρασία ἀνθρώπου τῆς προφορικότητας, ἀνθρώπου ποὺ τὸν χαρακτήριζε τὸ ἦθος τῆς διανοητικῆς μετριοπάθειας. Ὅσοι τὸν γνώρισαν ξέρουν τί μάγος τῆς συναναστροφῆς καὶ τῆς συζήτησης ὑπῆρξε…

Ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐπιστροφῆς στὴν Ἑλλάδα πῆρε μίαν ἀπρόβλεπτη τροπὴ τὸ 2008, ὅταν μαθεύτηκε ἡ βαριὰ ἀσθένεια τῆς Γκίζελας. Τότε, ὑπὸ τὸ βάρος τῶν ἐξόδων καὶ μὲ τὴν ἀμυδρὴ ἐλπίδα ἀποκατάστασης τῆς ὑγείας της, ἐγκατέλειψε τὸ σπίτι τους στὸ Γκίσεν καὶ ἦρθε στὴν Ἀθήνα, ἐνῶ ἡ σύζυγός του εἰσήχθη σὲ νοσηλευτήριο τοῦ Βερολίνου. Ἡ ἀδυναμία του νὰ ταξιδεύει καὶ ἡ ἄρνησή του νὰ ἀποδεχτεῖ αὐτὴ τὴ μεταστροφὴ τῆς μοίρας ἔκαμψαν τὴν καρδιὰ τοῦ εὐγενικοῦ ἄνδρα, καὶ τὸ βράδι τῆς 2ας Ιουνίου 2009 ὑπέκυψε στὰ χέρια τοῦ ἀγαπημένου του ἀνεψιοῦ Νίκου, γιοῦ τοῦ Σωτήρη.

Ἡ παροῦσα συνάντηση εἶναι ἀφιερωμένη στὸ παράδειγμά του ἐν ζωῇ: στὸ ἦθος ποὺ ἐπέδειξε στὸν ἰδιωτικὸ καὶ τὸν δημόσιο, προπάντων, χῶρο, ὡς ἄνθρωπος, ὡς διανοητὴς καὶ ὡς πολίτης.