ΣΑΚΗΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ: Η ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟ ΕΚΤΑΚΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ...

24 Ἰουλίου 1974… Ὁ Σάκης Καράγιωργας ἀποφυλακίζεται… Ἐδῶ, στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ Τάκη Μπενᾶ καὶ ἄλλων συντρόφων του ἔξω ἀπὸ τὶς Φυλακὲς Κορυδαλλοῦ….

 

Ἡ ἀπολογία τοῦ Σάκη Καράγιωργα στὸ Ἔκτακτο Στρατοδικεῖο Ἀθηνῶν

 

Ἀναδημοσίευση ἀπὸ τὸ περιοδικὸ Ὀροπέδιο, τεῦχος 6^ο ,

Σελίδες γιὰ τὸν Σάκη Καράγιωργα, Ἀθήνα, Χειμώνας 2008

 

Εἶχα ὑποχρέωσιν, ἑπομένως, κύριοι στρατοδίκαι, νὰ ἐξοφλήσω αὐτὸ τὸ μεγάλο χρέος μου, ἀκόμη καὶ ἐὰν παρίστατο ἀνάγκη νὰ δώσω καὶ τὴν ζωήν μου…”

“…Αὐτὸς ὁ λαὸς ἔκανεν πολλὰς θυσίας καὶ δαπάνας χάριν ἐμοῦ. Μὲ ἐσπουδασεν εἰς τὰ ἑλληνικὰ πανεπιστήμια, μὲ ἔστειλεν μὲ ὑποτροφίαν δι’ ἀνωτέρας σπουδὰς εἰς τὸ ἐξωτερικόν, μὲ ἔκανεν καθηγητὴν ἀνωτάτης σχολῆς καὶ ἀνώτατον κρατικὸν λειτουργόν. Δι' ὅλας αὐτὰς τὰς θυσίας τί ζητεῖ ὡς ἀντάλλαγμα ἀπὸ ἐμὲ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς καὶ ἡ πατρίς; Τί ζητεῖ ἀπὸ ὅλους τοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους; Δύο μόνον πράγματα. Νὰ προσφέρουν τὰς ἐπιστημονικάς των ὑπηρεσίας καὶ νὰ εἶναι οἱ θεματοφύλακες τῶν ἠθικῶν καὶ πνευματικῶν ἀξιῶν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Εἶχα ὑποχρέωσιν, ἑπομένως, κύριοι στρατοδίκαι, νὰ ἐξοφλήσω αὐτὸ τὸ μεγάλο χρέος μου, ἀκόμη καὶ ἐὰν παρίστατο ἀνάγκη νὰ δώσω καὶ τὴν ζωήν μου…”

Κύριοι στρατοδίκαι, εὑρίσκομαι σήμερον ἐνώπιόν σας ὡς κατηγορούμενος διότι διώκομαι ἀπὸ τὴν δικτατορικὴν κυβέρνησιν. Ὁ λόγος τῆς διώξεώς μου εἶναι ἁπλὸς ἀλλὰ οὐσιαστικός. Διώκομαι διότι ὡς πνευματικὸς ἄνθρω­πος ἐθεώρησα ἔθνικον καθῆκον μου ν' ἀγωνισθῶ διὰ ν' ἀποκτήση ἐκ νέου ὁ ἑλληνικὸς λαὸς τὸ δικαίωμα ν' ἀποφασίζη μόνος του καὶ ἐλευθέρως διὰ τὴν μοῖραν του καὶ τὰ πεπρωμένα του.

Εἰς τὴν ἀπολογίαν μου θὰ προσπαθήσω νὰ ἀπαντήσω εἰς τὰ ἑξῆς τρία ἐρωτήματα: Πρῶτον, ἐκ τῶν πράξεων τὰς  ὁποίας μοῦ καταλογίζει τὸ κατηγορητήριον ποίας πράγματι ἔκαμα καὶ ποῖαι ἀποτελοῦν κατασκευά­σματα τῶν προανακριτικῶν ἀρχῶν. Δεύτερο, ποῖα ἦσαν τὰ κίνητρα καὶ τὰ ἐλατήρια τῶν πράξεων εἰς τὰς ὁποίας πράγματι προέβην καὶ τρίτον, κατὰ πόσον αἱ κατηγορίαι τὰς ὁποίας ἀναφέρει τὸ κατηγορητήριον ὑπά­γονται εἰς τὸν Α.Ν. 509.

Καὶ ἔρχομαι, κύριοι στρατοδίκαι, εἰς τὸ πρῶτον ἐρώτημα. Δέχομαι ὅτι ἐβοήθησα τὸν Σημίτην εἰς τὴν τοποθέτησιν κροτίδος εἰς τὸ πρατήριον ESSO-PAPAS Κηφισίας. Σκοπός μου ἦτο ἡ ἐκδήλωσις ἐντόνου διαμαρτυ­ρίας, τόσον ἀπὸ ἐμὲ ὅσον καὶ ἀπὸ τὴν ὀργάνωσιν εἰς τὴν ὁποίαν ἀνήκω, ἐναντίον τῆς δικτατορικῆς κυβερνήσεως, ἡ ὁποία διὰ βίαιων μέσων κατέλυσεν τὸ δημοκρατικὸν πολίτευμα τῆς χώρας καὶ ἐναντίον τῶν παραγόν­των, ὅπως ὁ Τὸμ Πάπας, οἱ ὁποῖοι στηρίζουν τὴν δικτατορικὴν κυβέρνησιν εἰς τὴν ἐξουσίαν. Δέχομαι, ἐπίσης, ὅτι παρέλαβα ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνον Σημίτην δεκατρεῖς κροτίδας. Τὰς παρέλαβα ὄχι πρὸς τοποθέτησιν, ὡς λέγει τὸ κατηγορητήριον, ἀλλὰ πρὸς φύλαξιν. Αἱ κροτίδες αὗται θὰ ἐχρησιμοποιοῦντο ἐπίσης ὡς μέσον διαμαρτυρίας κατὰ τῆς δικτατορικῆς κυβερ­νήσεως. Δέχομαι, τέλος, ὅτι παρέλαβα, ἐγκατέστησα καὶ ἐχρησιμοποίησα πολύγραφον πρὸς ἐκτύπωσιν προκηρύξεων. Τοῦτο ἔπραξα πρὸς πληροφόρησιν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος εὑρίσκεται εἰς τὸ σκότος λόγῳ ἐπιβολῆς αὐστηρᾶς λογοκρισίας.

Ἐκτὸς τῶν ἀνωτέρω πράξεων, τὰς ὁποίας δέχομαι, τόσον τὸ κατηγο­ρητήριον ὅσον καὶ αἱ καταθέσεις μου ἀναφέρουν ὅτι ἡγήθην ὁμάδος δυναμιτιστῶν, ὅτι συμμετέσχον εἰς συζητήσεις πρὸς ἀνασύστασιν τῆς διοικού­σης ἐπιτροπῆς τῆς Δημοκρατικῆς Ἀμύνης, κατὰ τὰς ὁποίας μάλιστα ὁ Χαρ. Πρωτοπαπᾶς μοῦ εἶπεν ὅτι διατηρεῖ ἀντιστασιακὴν ὁμάδα, ὅτι τὸν Ἀπρίλιον τοῦ 1969 παρέλαβα τρεῖς κροτίδας ἀπὸ Κουβελάκην καὶ Σταράκην καί, τέλος, ὅτι ἔφερα εἰς ἐπαφὴν τὸν Παπαζήσην μετὰ τοῦ Σταράκη πρὸς τὸν σκοπὸν ὅπως μεταφέρουν μὲ τὸ κότερο τοῦ Παπαζήση ἐκρηκτικὰς ὕλας ἀπὸ τὴν Ἰταλίαν.

Ὅλαι αὐταὶ αἱ πράξεις, κύριοι στρατοδίκαι, ἀποτελοῦν ψευδῆ κατασκευάσματα τῶν προανακριτικῶν ἀρχῶν τῆς Ἀσφαλείας Προαστίων.

Τόσον τὰς πράξεις τὰς ὁποίας παρεδέχθην προηγουμένως ἐνώπιόν σας, ὅσον καὶ τὰ ψευδῆ κατασκευάσματα, τὰ ὁποῖα σᾶς ἀνέφερα, ἐξηναγκάσθην νὰ ὁμολογήσω κατόπιν ἀσκήσεως ὑπὸ τῶν ὀργάνων τῆς Ἀσφαλείας Προαστίων ἀπανθρώπου ψυχολογικῆς βίας καὶ σωματικῶν βασανιστηρίων, ὡς λεπτομερῶς ἐξέθεσα διὰ τῆς κατατεθείσης ἐνώπιον τοῦ δικαστηρίου δηλώ­σεώς μου.

Ταῦτα, κύριοι στρατοδίκαι, ὅσον ἀφορᾶ τὰς πράξεις τοῦ κατηγορητηρίου. Ἔρχομαι τώρα νὰ ἀπαντήσω εἰς τὸ δεύτερον ἐρώτημα, τὸ ὁποῖον ἔθεσα εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς ἀπολογίας μου, ἤτοι ποιὰ εἶναι τὰ κίνητρα καὶ ἐλατήρια τὰ ὁποῖα μὲ ὤθησαν εἰς τὰς πράξεις τὰς ὁποίας παραδέχομαι ὅτι πράγματι διέπραξα. Τὸ ἐρώτημα αὐτὸ σχετίζεται εὐθέως μὲ μίαν ἄλλην γενικὴν κατηγορίαν, τὴν ὁποίαν μοῦ ἀπαγγέλλει τὸ κατηγορητήριον. Ὅτι δηλαδὴ συμμετεῖχα εἰς τὴν ὀργάνωσιν Δημοκρατικὴ Ἄμυνα, ἡ ὁποία, κατὰ τὸ  κατηγορητήριον, ἔχει ὡς ἔκδηλον σκοπὸν τὴν διὰ βιαίων μέσων ἀνατροπὴν τοῦ πολιτεύματος καὶ τοῦ κρατοῦντος κοινωνικοῦ συστήματος. Τὸ ὅτι συμμετεῖχα ὡς ἁπλοῦν μέλος εἰς τὴν ἀντιστασιακὴν ὀργάνωσιν Δημοκρατικὴ Ἄμυνα τὸ παραδέχομαι ἀνεπιφυλάκτως. Ἡ κατηγορία ὅμως ὅτι ἡ Δημοκρατικὴ Ἄμυνα ἔχει ὡς σκοπὸν τὴν ἀνατροπὴν τοῦ πολιτεύ­ματος καὶ τοῦ κρατοῦντος κοινωνικοῦ συστήματος εἶναι, ἀντικειμενικῶς κρινομένη, ἀνυπόστατος καὶ ἀναληθής. Τὸ πολίτευμα ἀνατρέπεται ἐφ' ὅσον ὑφίσταται καὶ λειτουργεῖ. Τὸ πολίτευμα ὅμως τῆς βασιλευομένης κοινοβουλευτικῆς δημοκρατίας, εἰς τὸ ὁποῖον ἀποκλειστικῶς ἀναφέρεται ὁ Α.Ν. 509 καὶ τὸ ὁποῖον πολίτευμα τὸ κατηγορητήριον διατείνεται ὅτι θὰ ἀνέτρεπεν ἡ Δημοκρατικὴ Ἄμυνα, δὲν ὑφίσταται οὐσιαστικῶς ἀλλ’ οὔτε καὶ λειτουργεῖ διότι ἔχει ἤδη ἀνατραπῆ διὰ βιαίων μέσων ὑπὸ μιᾶς ὀλι­γομελοῦς ὁμάδος ἀξιωματικῶν, οἱ ὁποῖοι νέμονται σήμερον τὴν ἐξουσίαν. Ἑπομένως εἶναι τουλάχιστον παραλογισμὸς νὰ κατηγορεῖται τὶς δι' ἐνερ­γείας πρὸς ἀνατροπὴν τοῦ πολιτεύματος τῆς χώρας ἀπὸ ἐκείνους οἱ ὁποῖοι τὸ ἔχουν ἤδη ἀνατρέψει.

Κύριοι στρατοδίκαι, οἱ λόγοι οἱ ὁποῖοι ὡδήγησαν εἰς τὴν σύστασιν τῆς ἀντιστασιακῆς ὀργανώσεως Δημοκρατικὴ Ἄμυνα, οἱ λόγοι οἱ ὁποῖοι μοῦ ἐπέβαλον νὰ προβῶ εἰς ὅλας τὰς πράξεις τὰς ὁποίας παρεδέχθην προηγου­μένως δὲν ἦσαν ἡ ἀνατροπὴ τοῦ πολιτεύματος καὶ τοῦ κρατοῦντος κοινω­νικοῦ συστήματος. Οἱ λόγοι ἦσαν οἱ ἑξῆς:

ΠΡΩΤΟΝ: Ἡ διὰ βιαίων μέσων κατάλυσις τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος τῆς χώρας ὑπὸ μιᾶς ὀλιγομελοῦς ὁμάδος ἀξιωματικῶν. Τοῦτο ὑπῆρξε καὶ ἡ γενεσιουργὸς αἰτία συστάσεως τῆς Δημοκρατικῆς Ἀμύνης. Κύριοι στρατοδίκαι, πρὶν ἢ ἀποφασίσετε περὶ τοῦ κατὰ πόσον ἡ Δημοκρατικὴ Ἄμυνα ἔχει ὡς ἔκδηλον σκοπὸν τὴν διὰ βιαίων μέσων κατάλυσιν τοῦ πολι­τεύματος καὶ τοῦ κρατοῦντος κοινωνικοῦ συστήματος θὰ πρέπει νὰ ἐρευνή­σετε τὸ ἑξῆς: διατί ἡ Δημοκρατικὴ Ἄμυνα δὲν συνεστήθη πρὸ τῆς 21ης Ἀπριλίου; Τότε, ποὺ ὑπῆρχε πλήρης ἐλευθερία ἐκφράσεως καὶ δὲν ὑφίστατο ἀνάγκη νὰ κρύπτωνται πολύγραφοι σὲ σπίτια καὶ νὰ διανέμωνται μυστικῶς προκηρύξεις. Τότε, ποὺ δὲν ὑπῆρχε ἀστυνόμευσις τῶν πολιτῶν (πράγμα ποὺ θὰ διευκόλυνε τὴν ἀνάπτυξιν δράσεως τῆς ὀργανώσεως). Τότε, τέλος, ποὺ δὲν ὑπῆρχε ἡ δαμόκλειος σπάθη τῶν ὑψηλῶν ποινῶν δι' ὅσους ἐξέφραζαν ἀπόψεις ἀντιθέτους πρὸς τὴν κυβέρνησιν. Κύριοι στρατο­δίκαι, εἶμαι βέβαιος ὅτι ἐκ τῆς ἐρεύνης σας ταύτης θὰ καταλήξετε εἰς τὸ συμπέρασμα ὅτι γενεσιουργὸς αἰτία τῆς συστάσεως τῆς Δημοκρατικῆς Ἀ­μύνης εἶναι πράγματι τὸ κίνημα τῆς 21ης Ἀπριλίου. Διὰ νὰ δικαιολογηθῆ ἡ ἐνέργεια αὕτη, κύριοι στρατοδίκαι, οἱ διενεργήσαντες τὸ κίνημα ἀξιωματικοὶ προέβαλαν εἰς τὸν ἑλληνικὸν λαὸν τὸ ἐπιχείρημα ὅτι κατέλυσαν τοὺς δημοκρατικοὺς θεσμοὺς διὰ νὰ σώσουν τὴν χώραν ἀπὸ ἐπικείμενον κομμουνιστικὸν κίνδυνον. Διὰ νὰ θεμελιωθῆ μάλιστα τὸ ἐπιχείρημα τοῦτο ἐξηγγέλθη ὅτι θὰ ἐκτεθοῦν εἰς τὸν ἑλληνικὸν λαὸν ἑβδομήντα φορ­τηγὰ αὐτοκίνητα πλήρη ὅπλων ὡς πειστήριον τῆς ἐπικειμένης κομμουνι­στικῆς συνωμοσίας. Ἀλλὰ εἰς μάτην ὁ ἑλληνικὸς λαὸς περιμένει τρία χρόνια τώρα νὰ ἴδη τὰ ἑβδομήντα αὐτὰ αὐτοκίνητα. Τὸ ἐπιχείρημα περὶ ἐπικειμένου κομμουνιστικοῦ κινδύνου, κύριοι στρατοδίκαι, ἔχει σήμερον καταρρεύσει πλήρως. Διότι, πρῶτον, ὑπεύθυνοι πολιτικοὶ ἡγέται τοῦ ἑλλη­νικοῦ λαοῦ, ὡς ὁ Κωνσταντῖνος Καραμανλῆς, ὁ ἀείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου καὶ ὁ Παναγιώτης Κανελλόπουλος διέψευσαν κατηγορηματι­κῶς τὰς ἐξαγγελίας περὶ κομμουνιστικοῦ κινδύνου. Δεύτερον, ἐμπράκτως κατεδίκασεν τὸ κίνημα ὁ  Ἀνώτατος Ἄρχων, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἔφθασε μέχρι τοῦ σημείου νὰ ἐπαναστατήση κατὰ τῆς δικτατορικῆς κυβερνήσεως. Τρίτον, ἔγκυροι ξέναι ἐφημερίδες, ὡς ἡ Οὐάσιγκτον Πόστ, ὁ Γκάρντιαν, τὸ Σπῆγκελ καὶ ἄλλοι, ἀλλ' ἐπίσης καὶ σημαίνοντες δημοσιογράφοι ὡς ὁ Λέσλι Φάινερ, ἡ κ. Ἑλένη Βλάχου καὶ ἄλλοι ἀπέδειξαν μὲ ἀδιάσειστα στοιχεῖα ὅτι τὰ περὶ κομμουνιστικοῦ κινδύνου ἦσαν κατασκευάσματα τῶν ἀξιωματικῶν διὰ νὰ δικαιολόγησουν τὸ κίνημα. Τέλος, ἡ ὁλομέλεια τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρώπης κατόπιν ἑξαμήνου ἐπισταμένης ἐρεύνης κατέληξε εἰς τὸ συμπέρασμα ὅτι εἰς τὴν χώραν δὲν ὑφίστατο κίνδυνος δυνάμενος νὰ δικαιολόγηση ἐκτροπὴν ἐκ τοῦ πολιτεύματος.

Ἀλλὰ ἐρωτᾶται, κύριοι στρατοδίκαι, τί πράγματι συνέβαινε εἰς τὴν χώραν πρὸ τῆς 21ης Ἀπριλίου; Κατὰ τὰ ἔτη 1947-49 ἡ τότε δημοκρα­τικὴ κυβέρνησις ἠγωνίσθη σκληρῶς πρὸς καταστολὴν τῆς ἐνόπλου κομμου­νιστικῆς ἀνταρσίας. Καὶ δὲν ἐχρειάσθη τότε οὔτε νὰ κλείση ἡ Βουλὴ ἀλλ' οὔτε νὰ καταλυθοῦν τὰ βασικὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα. Ἀπὸ τὸ 1950 μέχρι τὸ 1967 ὅλαι αἱ δημοκρατικαὶ κυβερνήσεις ἀνεξαρτήτως κομματι­κοῦ προσανατολισμοῦ κατέβαλαν προσπάθειας πρὸς πραγματοποίησιν τῆς οἰκονομικῆς καὶ κοινωνικῆς ὑποδομῆς εἰς τὴν χώραν. Τοῦτο πράγματι ἐπε­τεύχθη ὥστε νὰ δικαιολογῆ τοὺς ἐπαίνους τῶν ξένων παρατηρητῶν. Τέλος, ἀπὸ τοῦ ἔτους 1960 ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἤρχισε νὰ συνειδητοποιῆ ὡρισμένους κοινωνικοὺς στόχους καὶ ὡρισμένα βασικὰ αἰτήματα: Ἡ ταχεῖα οἰκονομικὴ ἀνάπτυξις κατέστη πλέον συνειδητὴ ἐπιδίωξις τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ὁ λαὸς συνειδητοποίησε ἀκόμη τὴν ἀνάγκην ριζικῆς ἀναδιαρθρώ­σεως τῆς παιδείας πρὸς τὴν κατεύθυνσιν τὴν ὁποίαν ἐπιβάλλει ἡ σύγχρονος τεχνικὴ πρόοδος. Καὶ τέλος, συνειδητοποίησε ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ὅτι ἀπο­τελεῖ ἱστορικὴ ἀνάγκη ἡ οἰκονομικὴ ἀλλὰ καὶ πολιτικὴ σύνδεσις τῆς χώρας μὲ τὸν πολιτισμένον χῶρον τῆς Εὐρώπης. Παρὰ τὴν πολιτικὴν κρί­σιν τοῦ 1965-1966, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἁπλῶς ἐπεισόδιον εἰς τὴν δημοκρατικὴν ζωὴν τῆς χώρας, ὁ ἑλληνικὸς λαός, κύριοι στρατοδίκαι, προσέβλεπε εἰς τὰς ἐκλογὰς τοῦ Μαΐου 1967 ὡς τὴν μόνην ὁδὸν ἐκφράσεως καὶ πραγ­ματοποιήσεως ὅλων αὐτῶν τῶν στόχων. Δυστυχῶς, τὸ κίνημα τῆς 21ης Ἀπριλίου ματαίωσε τὴν προσπάθειαν πρὸς ἐπίτευξιν τῶν πόθων καὶ ἐπιδιώξεων τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ.

O ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ, κύριοι στρατοδίκαι, ὁ ὁποῖος ὡδήγησεν εἰς τὴν σύστασιν τῆς Δημοκρατικῆς Ἀμύνης καὶ μὲ ὤθησεν εἰς τὴν ἀπόφασιν συμμετοχῆς μου εἰς αὐτὴν εἶναι τὸ δικαίωμα ἀμύνης καὶ ἀντιστάσεως κατὰ τῆς ἐπιβληθείσης δικτατορίας εἰς τὴν χώραν ὑπὸ τῶν ὀλίγων ἀξιωματι­κῶν οἱ ὁποῖοι διενήργησαν τὸ κίνημα. Πράγματι, οἱ ἀξιωματικοὶ αὐτοὶ προέβησαν εἰς σειρὰν πράξεων πρὸς ἐπιβολὴν δικτατορίας εἰς τὴν χώραν. Συγκεκριμένως, πρῶτον, ἐπέβαλαν στρατιωτικὸν νόμον τὸν ὁποῖον διατη­ροῦν μέχρι σήμερον, ἤτοι ἐπὶ μίαν τριετίαν. Ἀπὸ ὅ,τι γνωρίζω, δὲν ὑφί­σταται ἱστορικὸν παράδειγμα χώρας τοῦ ἐλευθέρου κόσμου εὑρισκομένου εἰς κατάστασιν εἰρήνης, ἡ ὁποία νὰ ἐπιβάλλη καὶ νὰ διατηρῆ ἐπὶ τόσο μακρὸν διάστημα τὸν στρατιωτικὸν νόμον. Ἡ ἐξήγησις διὰ τὴν προκειμένην περί­πτωσιν εἶναι ἁπλῆ: Ἡ κυβέρνησις φοβεῖται τὸν λαὸν καὶ ὁ στρατιωτικὸς νόμος εἶναι ἀναγκαῖος διὰ τὴν διατήρησίν της εἰς τὴν ἐξουσίαν. Δεύτερον, οἱ ἀξιωματικοὶ κατήργησαν τὸ Σύνταγμα τοῦ 1952 καὶ τρίτον, δι' ἑνὸς δημοψηφίσματος κατὰ τὸ 1968 ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἐξηναγκάσθη νὰ ἀπαλ­λοτριώση τὰ βασικὰ ἀνθρώπινα δικαιώματά του. Μόνον ἕνα παρόμοιον ἱστορικὸν προηγούμενον ὑπάρχει. Τὸ δημοψήφισμα τῆς 12ης Νοεμβρίου 1933 εἰς τὴν Γερμανίαν. Καὶ κατὰ περίεργον ἱστορικὴν σύμπτωσιν καὶ τὰ δύο αὐτὰ δημοψηφίσματα συνεκέντρωσαν τὸ 92% τῶν ψήφων. Ἀλλὰ τὰ βασικὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα, κύριοι στρατοδίκαι, εἶναι ἀναπαλλο­τρίωτα. Πᾶσα δὲ πρᾶξις ἡ ὁποία ὑποχρεώνει τὸν λαὸν νὰ ἀπαλλοτριώσῃ ὁ ἴδιος τὰ δικαιώματά του ἀποτελεῖ παράβασιν καὶ αὐτοῦ ἀκόμη τοῦ φυσι­κοῦ δικαίου. Κύριοι στρατοδίκαι, εἰς τὴν χώραν μας σήμερον δὲν ἐφαρμό­ζεται κανένα σύνταγμα. Οὔτε καὶ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἔλαβε τὴν δικτατορικὴν πλειοψηφίαν τοῦ 92%. Ἡ Ἑλλὰς ἀποτελεῖ σήμερον πολιτειακῶς ἀσύντακτον χώραν.

Εἰς μίαν χώραν μὲ τοιαύτην διακυβέρνησιν, ὅλαι αἱ ἀποφάσεις ἐπὶ τῶν μεγάλων ἐθνικῶν θεμάτων, τὰ ὁποῖα καθορίζουν τὴν μοῖραν καὶ τὰ πεπρω­μένα τοῦ λαοῦ, λαμβάνονται ὑπὸ μιᾶς ὀλιγομελοῦς ὁμάδος προσώπων ἐρή­μην τοῦ λαοῦ. Ἀπὸ τὴν ἱστορικὴν ὅμως ἐμπειρίαν γνωρίζομεν ὅτι εἰς πᾶσαν δικτατορίαν οὐδεμία ἐγγύησις ὑπάρχει ὅτι αἱ ἀποφάσεις τὰς ὁποίας λαμβάνει ἡ κυβέρνησις ἐκφράζουν τοὺς στόχους καὶ τὰς ἐπιδιώξεις τοῦ κοι­νωνικοῦ συνόλου ἢ τουλάχιστον τῆς πλειοψηφίας. Καὶ τοῦτο διότι δὲν ἐφαρμόζεται ἢ δημοκρατικὴ διαδικασία ἐπιλογῆς. Συνήθως εἰς τὰς δικτα­τορίας αἱ ἀποφάσεις ἐπὶ τῶν θεμάτων κοινωνικῆς ἐπιλογῆς εἴτε ἐκφράζουν τὰς προσωπικὰς ἐπιθυμίας τοῦ δικτάτορος ἢ ἐξυπηρετοῦν τὰ συμφέροντα τῶν παραγόντων οἱ ὁποῖοι μὲ τὴν δύναμίν των διατηροῦν τὸν δικτάτορα εἰς τὴν ἐξουσίαν. Εἰς τὴν χώραν μας σήμερον ὑπάρχουν σοβαραὶ ἐνδείξεις ὅτι κατὰ τὴν λῆψιν τῶν ἀποφάσεων ἐπὶ βασικῶν ἐθνικῶν θεμάτων προεξάρχει τὸ στοιχεῖον τῆς διατηρήσεως τῆς Κυβερνήσεως εἰς τὴν ἐξουσίαν. Θὰ ἀνα­φέρω ἐδῶ τρεῖς βασικὰς περιπτώσεις ἐκ τῶν ὁποίων θεμελιοῦται ἡ ἄποψις αὐτή. Πρῶτον, τὰς ἀποφάσεις τῆς κυβερνήσεως ὡς πρὸς τὸν διεθνῆ προσανατολισμὸν τῆς χώρας. Δεύτερον, τὰς ἀποφάσεις διὰ τὴν παιδείαν καὶ τρίτον, τὰς ἀποφάσεις διὰ τὸ πρόβλημα τῆς οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως. Καὶ ἔρχομαι εἰς τὸ πρῶτον: Ὁ ἑλληνικὸς λαός, κύριοι στρατοδίκαι, ἔχει ἀπὸ αἰῶνας τώρα συνδέσει τὴν μοῖραν του μὲ τὴν Εὐρώπην. θέλει νὰ ἀνήκη εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ ἐλπίζει ὅτι εἰς τὸν πολιτισμένον τοῦτον χῶρον θὰ δυνηθῆ νὰ πραγματοποίηση ἀνώτερα ἐπίπεδα εὐημερίας καὶ πολιτι­σμοῦ. Ἀλλὰ ἡ σημερινὴ κυβέρνησις φαίνεται ὅτι δὲν θέλει ἡ Ἑλλὰς νὰ ἀνήκη εἰς τὴν Εὐρώπην. Καὶ τοῦτο διότι κινδυνεύει νὰ χάση τὴν ἐξουσίαν. Ἡ δημοκρατικὴ Εὐρώπη δὲν ἀνέχεται σήμερα δικτατορίας εἰς τὸν χῶρον της. Οὕτω, μόνον, δύναται νὰ ἐξηγηθῆ ἡ ἀπόφασις τὴν ὁποίαν ἔλαβε ἡ σημερινὴ κυβέρνησις περὶ ἀποχωρήσεως τῆς Ἑλλάδος ἐκ τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρώπης, ὡς καὶ αἱ προσπάθειαι περὶ ἐμπορικοῦ ἀνοίγματος πρὸς τὴν ὁλοκληρωτικὴν Ἀνατολὴν καὶ τὴν ὑπανάπτυκτον Ἀφρικήν. Ἀλλὰ καὶ αἱ τελευταῖαι αὗται προσπάθειαι δὲν φαίνεται νὰ τελεσφοροῦν. Οὕτω, σήμε­ρον ἡ Ἑλλὰς εὑρίσκεται σχεδὸν εἰς διεθνῆ ἀπομόνωσιν, ἡ ὁποία προμηνύει μεγάλα δεινὰ διὰ τὴν παροῦσαν καὶ τὰς ἐπερχομένας γενεάς. Ἔρχομαι κατὰ δεύτερον, κύριοι στρατοδίκαι, εἰς τὰς ἀποφάσεις τῆς κυβερνήσεως διὰ τὴν παιδείαν. Ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἔχει συνειδητοποιήσει τὴν ἀνάγκην ριζικῆς ἀναδιαρθρώσεως τῆς παιδείας πρὸς τὴν κατεύθυνσιν ποὺ ἐπιβάλλει ἡ σύγχρονος τεχνικὴ πρόοδος. Ὅταν εἰς μίαν χώραν παραβιάζονται τὰ βασικὰ δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ἑπόμενον νὰ προκληθῆ ἄμεσος ἀντίδρασις ἀπὸ τὴν διανόησιν τῆς χώρας αὐτῆς. Εἰς τὴν χώραν μας πράγ­ματι ἡ ἑλληνικὴ διανόησις ἀντέδρασε εἰς τὴν κατάλυσιν τῶν δημοκρατι­κῶν ἐλευθεριῶν καὶ ἦτο εὔλογον ἡ σημερινὴ κυβέρνησις νὰ καταβάλη προσπάθειας ὅπως θέση ὑπὸ τὸν ἔλεγχόν της τὴν ἑλληνικὴν διανόησιν καὶ μάλιστα ἐκεῖ ὅπου γεννᾶται καὶ ἀναπτύσσεται, εἰς τὰ πανεπιστήμια. Μὲ τὴν ἀπόλυσιν καθηγητῶν ἐμφορουμένων ἀπὸ δημοκρατικὰ ἰδεώδη, μὲ τὴν δυνατότητα τοῦ ὑπουργοῦ Παιδείας νὰ διορίζη καθηγητὰς ἄνευ προηγου­μένης ἐκλογῆς, μὲ τὴν τοποθέτησιν κυβερνητικῶν ἐπιτρόπων εἰς τὰς ἀνωτάτας σχολὰς καί, τέλος, μὲ τὰ διωρισμένα συμβούλια τῶν φοιτητικῶν συλλόγων ἡ σημερινὴ κυβέρνησις τείνει νὰ μετατρέψη τὰ πανεπιστήμια ἀπὸ κέντρα πνευματικοῦ προβληματισμοῦ εἰς τόπους μεταδόσεως ἐλεγχο­μένων γνώσεων. Ἔρχομαι, τέλος, εἰς τὰς ἀποφάσεις τῆς κυβερνήσεως ἐπὶ τοῦ προβλήματος τῆς οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως τῆς χώρας. Εἰς χώρας εἰς τὰς ὁποίας λειτουργεῖ ὁ μηχανισμὸς τῆς ἀγορᾶς, ταχεῖα οἰκονομικὴ ἀνάπτυξις εἶναι ἂν ὄχι ἀνέφικτος πάντως ἐξαιρετικῶς δύσκολος, ὅταν εἰς τὴν χώραν ἔχει ἐπιβληθῆ δικτατορία. Ὁ λόγος εἶναι ἁπλοῦς. Ἡ οἰκονο­μικὴ ἀνάπτυξις ἀπαιτεῖ θυσίας τοῦ λαοῦ κατὰ τὸ παρὸν πρὸς ἐξασφάλισιν ἀνωτέρου ἐπιπέδου εὐημερίας εἰς τὸ μέλλον. Ἀλλὰ ἐὰν δὲν λειτουργῆ ἡ δημοκρατικὴ διαδικασία λήψεως τῶν ἀποφάσεων καὶ ὁ λαὸς δὲν συμμετέχη εἰς τὴν ἀπόφασιν περὶ τοῦ πόσην θυσίαν θὰ φέρη διὰ τὴν ἀνάπτυξιν καὶ περὶ τοῦ πῶς θὰ διανεμηθοῦν οἱ καρποὶ τῆς ἀναπτύξεως, δὲν εἶναι διατε­θειμένος νὰ συμμετάσχη ἐνεργῶς εἰς τὴν ἀναπτυξιακὴν προσπάθειαν. Εἰς τὴν περίπτωσιν αὐτὴν ἡ χώρα θὰ παραμένη οἰκονομικῶς στάσιμος. Τοῦτο ἀκριβῶς συμβαίνει εἰς τὴν Πορτογαλίαν, ἡ ὁποία ἐπὶ τεσσαράκοντα ἔτη παραμένει εἰς κατάστασιν οἰκονομικῆς στασιμότητος. Τοῦτο συνέβη ἐπίσης εἰς τὴν χώραν μας ἀμέσως μετὰ τὸ κίνημα τῆς 21ης Ἀπριλίου. Ὁ μέσος ἐτήσιος ρυθμὸς ἀναπτύξεως κατὰ τὴν πρὸ τοῦ 1967 δεκαετίαν ἦτο μεταξὺ τῶν μεγαλυτέρων τοῦ κόσμου καὶ προσήγγιζεν τὸ 7%. Τὸ 1967 καὶ 1968 ὁ ἐτήσιος ρυθμὸς ἀναπτύξεως ἐμειώθη εἰς 4% περίπου. Ἡ κυβέρνησις διαπιστώσασα ὅτι δὲν ἠδύνατο νὰ ἐπιτύχη ταχεῖαν ἀνάπτυξιν μὲ τὰ παραδε­δεγμένα ἐπιστημονικῶς μέσα οἰκονομικῆς πολιτικῆς κατέφυγεν εἰς τὴν ἐφαρμογὴν τῆς ἀνορθόδοξου μεθόδου τοῦ ἀλογίστου πληθωρισμοῦ, ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ ταχέως τὴν χώραν εἰς οἰκονομικὸν ἀδιέξοδον. Ὁ πληθωρισμὸς οὗ­τος ἐξεδηλώθη κατ' ἐξοχὴν εἰς σοβαρὰ ἀνοίγματα τοῦ ἰσοζυγίου πληρω­μῶν. Διὰ νὰ καλύψη δὲ ἡ κυβέρνησις τὰ ἀνοίγματα αὐτὰ ἐφήρμοσεν καὶ πάλιν δυὸ ἀνορθόδοξα μέσα οἰκονομικῆς πολιτικῆς. Πρῶτον, ἐχρησιμοποίησεν τὸ ἀνεπίσημον συναλλαγματικὸν ἀπόθεμα τῆς χώρας καὶ ὡς οἰκονομο­λόγος, κύριοι στρατοδίκαι, γνωρίζω ὅτι κατὰ τὴν τριετίαν 1967-1969 ἡ κυβέρνησις διέθεσεν ὁλόκληρον σχεδὸν τὸ ἀνεπίσημον συναλλαγματικὸν ἀπόθεμα ἐξ 120 ἑκατομμυρίων δολαρίων περίπου πρὸς κάλυψιν τῶν σοβα­ρῶν ἐλλειμμάτων τοῦ ἰσοζυγίου πληρωμῶν, καὶ δεύτερον, προσέφυγε εἰς τὴν σύναψιν βραχυπροθέσμων δανείων μὲ λίαν ἐπαχθεῖς ὅρους, ὡς πληρο­φορούμεθα ἀπὸ ξένας ἐφημερίδας, δεδομένου ὅτι ἡ κυβέρνησις δὲν ἀνακοι­νώνει τοὺς ὅρους δανεισμοῦ. Οὕτω, ἐντὸς τῶν πρώτων δύο ἐτῶν ἀπὸ τοῦ κινήματος τὸ ἐξωτερικὸν δημόσιον χρέος ηὐξήθη κατὰ 65% περίπου. Ἡ κυβέρνησις διὰ νὰ ἐπιτύχη οἰκονομικὴ ἀνάπτυξιν ὑπερχρεώνει τὸν ἑλληνικὸν λαὸν εἰς τοὺς ξένους. Εἰς τὴν οὐσίαν οἱ Ἕλληνες τῆς σήμερον τρώγουν τὸ ψωμὶ τῆς αὔριον.

ΤΡΙΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ὁ ὁποῖος ὡδήγησεν εἰς τὴν σύστασιν τῆς Δημοκρατι­κῆς Ἀμύνης καὶ ἐπέβαλεν τὴν ἐνεργὸν συμμετοχήν μου εἰς αὐτὴν εἶναι τὸ δικαίωμα ἀντιστάσεως κατὰ τῶν μεθόδων τὰς ὁποίας χρησιμοποιεῖ ἡ κυβέρνησις πρὸς διατήρησιν αὐτῆς εἰς τὴν ἐξουσίαν. Αἱ μέθοδοι αὗται, κύριοι στρατοδίκαι, εἶναι γνωσταὶ εἰς τὸν ἑλληνικὸν λαόν, διότι τὰς ὑφί­σταται καθημερινῶς. Ἔχουν ἐξ ἄλλου διαπιστωθῆ αἱ μέθοδοι αὗται καὶ ἀπὸ ἀμερολήπτους διεθνεῖς ὀργανισμοὺς ὡς εἶναι ἡ Ἐπιτροπὴ τῶν Ἀνθρω­πίνων Δικαιωμάτων καὶ τὸ  Συμβούλιον τῆς Εὐρώπης. Κύριοι στρατοδίκαι, πρὸ ἡμερῶν ἔτυχε νὰ διαβάσω τὸ βιβλίον τοῦ περίφημου Ἄγγλου συγγρα­φέως Ὄργουελ ὑπὸ τὸν τίτλον 1984. Τὸ βιβλίον τοῦτο περιγράφει μίαν χώραν εἰς τὴν ὁποίαν ἔχει ἐπιβληθῆ δικτατορία. Ἀναλύει δὲ τὰς «ἐπιστημονικὰς» μεθόδους αἱ ὁποῖαι χρησιμοποιοῦνται εἰς τὴν φανταστικὴν αὐτὴν χώραν διὰ νὰ κρατεῖται ἡ δικτατορικὴ κυβέρνησις εἰς τὴν ἐξουσίαν. Ὡς πλέον χαρακτηριστικὰς μεθόδους ἀναφέρει τὴν λογοκρισίαν, τὸν ἐλέγχον τῆς διανοήσεως, τὴν ἀστυνόμευσιν τῶν πολιτῶν, τὰ βασανιστήρια ὡς ἀνακριτικὴν μέθοδον κ.λπ. Ἐὰν ἐδιάβαζα τὸ βιβλίον τοῦτο πρὸ τοῦ 1967 θὰ ἐτρόμαζα. Διαβάζοντάς το σήμερα δὲν μοῦ προκάλεσε μεγάλην ἐντύπωσιν.

Κύριοι στρατοδίκαι, κατὰ τὴν διαδικασίαν αὐτῆς τῆς δίκης παρέστητε μάρτυρες μιᾶς μεθόδου τὴν ὁποίαν χρησιμοποιοῦν τὰ σώματα Ἀσφαλείας πρὸς ἐξουδετέρωσιν τῶν ἀντιπάλων τῆς κυβερνήσεως. Εἶναι ἡ χάλκευσις ἀνηθίκων πράξεων πρὸς σπίλωσιν τῶν διωκομένων ἀπὸ τὴν κυβέρνησιν. Τὴν μέθοδον ταύτην ὑπέστην προσωπικῶς. Ἀλλά, ἀπὸ ὅ,τι πληροφοροῦ­μαι, οὐδεὶς Ἕλλην οὔτε ξένος ἐπίστευσεν εἰς τὸ μυθιστόρημα τὸ ὁποῖον κατεσκεύασεν ὁ ἀνακριτής μου καὶ βασανιστής μου μοίραρχος Μορογιάννης. Εὐτυχῶς διὰ τὴν σημερινὴν ἀνθρωπότητα, τοιαῦται μέθοδοι ἔχουν πλέον ξεπεραστῆ. Μόνον ἐπὶ τῆς δικτατορίας τοῦ Χίτλερ εἶχαν κάποια ἀποτελεσματικότητα.

Κύριοι στρατοδίκαι, μέχρι τώρα σᾶς ἐξέθεσα τοὺς λόγους διὰ τοὺς ὁποίους συμμετέχω εἰς τὴν Δημοκρατικὴν Ἄμυναν. Εἶχα χρέος μου νὰ ἀγωνισθῶ εἰς τὰ πλαίσια τῆς ὀργανώσεως αὐτῆς πρὸς ἀποκατάστασιν τῶν δημοκρατικῶν ἐλευθεριῶν εἰς τὴν χώραν. Εἶχα χρέος, πρῶτον, ὡς ἄνθρω­πος ἀπέναντι τῆς ἱστορίας. Ἀπέναντι δηλαδὴ ὅλων ἐκείνων οἱ ὁποῖοι ἠγωνίσθησαν μὲ τὸν λόγον ἢ μὲ τὰ ὅπλα, ἐκείνων ποὺ ἔχυσαν ποταμοὺς αἵματος διὰ νὰ κληροδοτήσουν εἰς ἡμᾶς τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὴν δημοκρατίαν. Δεύτερον, εἶχα χρέος ὡς καθηγητὴς ἀπέναντι εἰς τοὺς φοιτητάς μου. Εἰς τοὺς νέους αὐτοὺς δὲν μετέδιδα μόνον ξηρὰς ἐπιστημονικὰς γνώ­σεις. Τοὺς εἶχα γαλουχήσει μὲ τὴν ἰδέαν ὅτι ὀρθαὶ ἀποφάσεις ἐπὶ τῶν μεγάλων προβλημάτων τῆς χώρας λαμβάνονται μόνον μὲ τὴν δημοκρατικὴν διαδικασίαν ἐπιλογῆς, θὰ ἤμουν ἀσυνεπὴς καὶ θὰ ἐθεωρεῖτο δι' ἐμὲ φυγομαχία ἐὰν διὰ τοῦ ἀγῶνος μου δὲν ἐδικαίωνα τὰς ἰδέας μου περὶ ἐλευ­θερίας καὶ δημοκρατίας ἀπέναντι τῶν φοιτητῶν μου. Τέλος, κύριοι στρατοδίκαι, εἶχα ἕνα προσωπικὸν χρέος ἀπέναντι τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ τῆς πατρίδος. Αὐτὸς ὁ λαὸς ἔκανεν πολλὰς θυσίας καὶ δαπανὰς χάριν ἐμοῦ. Μὲ ἔσπουδασεν εἰς τὰ ἑλληνικὰ πανεπιστήμια, μὲ ἔστειλεν μὲ ὑποτροφίαν δι’ ἀνωτέρας σπουδὰς εἰς τὸ ἐξωτερικόν, μὲ ἔκανεν καθηγητὴν ἀνωτάτης σχολῆς καὶ ἀνώτατον κρατικὸν λειτουργόν. Δι' ὅλας αὐτὰς τὰς θυσίας τί ζητεῖ ὡς ἀντάλλαγμα ἀπὸ ἐμὲ ὁ ἑλληνικὸς λαὸς καὶ ἡ πατρίς; Τί ζητεῖ ἀπὸ ὅλους τοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους; Δύο μόνον πράγματα. Νὰ προσφέρουν τὰς ἐπιστημονικάς των ὑπηρεσίας καὶ νὰ εἶναι οἱ θεματοφύλακες τῶν ἠθικῶν καὶ πνευματικῶν ἀξιῶν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Εἶχα ὑποχρέωσιν, ἑπομένως, κύριοι στρατοδίκαι, νὰ ἐξοφλήσω αὐτὸ τὸ μεγάλο χρέος μου, ἀκόμη καὶ ἐὰν παρίστατο ἀνάγκη νὰ δώσω καὶ τὴν ζωήν μου.

 

Οἱ σημαντικότεροι σταθμοὶ στὴ ζωὴ τὸν Σάκη Καράγιωργα

1930    Γεννήθηκε στὸν Πύργο τῆς Ἠλείας στὶς 17 Ἀπριλίου.

 

1953    Ἀποφοίτησε ἀπὸ τὴν Ἀνωτάτη Βιομηχανικὴ Σχολὴ Πειραιῶς.

 

1954    Ἀποφοίτησε ἀπὸ τὴν Ἀνωτάτη Σχολὴ Οἰκονομικῶν καὶ Ἐμπορικῶν Ἐπιστημῶν.

 

1956   Προσλαμβάνεται   στὴ   Διεύθυνση   Οἰκονομικῶν Μελετῶν τῆς Τράπεζας τῆς Ἑλλάδος.

 

Σπουδάζει στὴν London School of Economics μὲ ὑποτροφία τοῦ Ἱδρύματος

Κρατικῶν Ὑποτροφιῶν καὶ ἀνακηρύσσεται Διδάκτορας (Ph.D.) τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Λονδίνου.

 

1963    Ἀρχίζει τὴ διδακτική του δράση ὡς Ἐπιμελητὴς στὴν Ἀνωτάτη Βιομηχανικὴ Σχολὴ Πειραιῶς.

 

1964    Συνεργάζεται ὡς Εἰδικὸς Ἐπιστήμονας στὸ ΚΕΠΕ.

 

1965    Ἀναγορεύεται Ὑφηγητὴς τῆς  Ἀνωτάτης Σχολῆς Οἰκονομικῶν καὶ Ἐμπορικῶν Ἐπιστημῶν.

 

1966    Ἀναγορεύεται Καθηγητὴς τῆς Παντείου Ἀνωτάτης Σχολῆς Πολιτικῶν Ἐπιστημῶν στὴν ἕδρα τῆς Δημό­σιας Οἰκονομικῆς.

 

1967    Ἐκδίδει τὸ πρῶτο διδακτικό του βιβλίο “Παραδό­σεις Δημοσιονομικῆς Πολιτικῆς”.

 

Τὴν ἴδια μέρα τοῦ πραξικοπήματος τῆς 21ης Ἀπριλίου ἀρχίζει τὴν ἐνεργὸ ἀντιστασιακή του δράση μὲ τὴ συμμετοχή του στὴν ἀντιδικτατορικὴ ὀργάνωση “Δημοκρατικὴ Ἄμυνα”.

 

1969    Συλλαμβάνεται στὶς 14 Ἰουλίου μετὰ τὸν σοβαρὸ τραυματισμό του ἀπὸ ἔκρηξη αὐτοσχέδιου ἐκρηκτι­κοῦ μηχανισμοῦ. Παραμένει πέντε μῆνες σὲ αὐστηρὴ ἀπομόνωση στὰ κελιὰ τῆς Ἀσφάλειας καὶ ὑποβάλλε­ται σὲ σκληρὰ βασανιστήρια.

 

1970    Δικάζεται μαζὶ μὲ ἄλλους 34 ἀντιστασιακοὺς ἀπὸ τὸ Ἔκτακτο Στρατοδικεῖο τῆς Ἀθήνας καὶ στὶς 12 Ἀπριλίου καταδικάζεται σὲ ἰσόβια κάθειρξη.

 

1973    Ἀπελευθερώνεται στὶς 23 Αὐγούστου μὲ τὴ χορήγηση ἀμνηστίας.

 

1974    Μετὰ τὴν πτώση τῆς δικτατορίας ἐπανέρχεται στὴν Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος καὶ ἀμέσως ἀποχωρεῖ οἰκειο­θελῶς γιὰ νὰ ἀφοσιωθεῖ στὸ διδακτικὸ καὶ ἐρευνη­τικὸ του ἔργο.

 

Ἐπιστρέφει στὴν Πάντειο Σχολὴ καὶ ἀναλαμβάνει πρωτοβουλίες γιὰ τὸν ἐκσυγχρονισμὸ τοῦ θεσμικοῦ πλαισίου ὀργάνωσης καὶ λειτουργίας της.

 

Συμμετέχει στὶς προσπάθειες γιὰ τὴ δημιουργία ἐνὸς νέου πολιτικοῦ φορέα ποὺ νὰ ἐκφράζει τὰ αἰτήμα­τα τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης, τῆς οἰκονομικῆς ἀνάπτυξης καὶ τῆς πολιτικῆς δημοκρατίας.

 

Ἀναπτύσσει πολιτικὴ δράση μὲ τὴν ἔνταξη τῆς Δημοκρατικῆς Ἄμυνας στὸ ΠΑΣΟΚ καὶ γίνεται μέλος τῆς Προσωρινῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς καὶ τοῦ Ἐκτελεστικοῦ Γραφείου.

 

1975    Διαγράφεται ἀπὸ τὸ ΠΑΣΟΚ λόγω διαφωνιῶν σχετικὰ μὲ τὸν ἰδεολογικὸ προσανατολισμὸ τοῦ κινήμα­τος καὶ τὶς διαδικασίες λήψης ἀποφάσεων.

 

1977-1985         Παραμένει κομματικὰ ἀδέσμευτος ἀλλὰ συνεχίζει μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του νὰ συμμετέχει σὲ κινή­σεις γιὰ τὴν ἑνιαία ἔκφραση τῆς ἀνανεωτικῆς ἀρι­στερᾶς.

 

Ἀγωνίζεται γιὰ τὴν ἀναβάθμιση καὶ τὸν ἐκδημοκρα­τισμὸ τῆς Ἀνώτατης Παιδείας τῆς χώρας, τὴν ἐμπέ­δωση διαδικασιῶν ἀξιοκρατικῆς στελέχωσής της καὶ τὴ σύνδεσή της μὲ τὴν κοινωνικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη τῆς Ἑλλάδος. Συμμετέχει πρόθυμα σὲ ὅλες σχεδὸν τὶς ἐπιτροπὲς ποὺ συγκροτήθηκαν σὲ ἐθνικὸ ἐπίπεδο γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτό.

 

1981    Ὡς Πρύτανης τῆς Παντείου Ἀνωτάτης Σχολῆς Πολι­τικῶν Ἐπιστημῶν συμβάλλει καθοριστικὰ στὴ σύνταξη τοῦ πρώτου νομοσχεδίου-πλαισίου γιὰ τὴν Ἀνώτατη Ἐκπαίδευση ποὺ προτάθηκε ἀπὸ τὴν Ἐπι­τροπὴ Πρυτάνεων.

 

1985    Πέθανε στὶς 17 Αὐγούστου.