Ηλίας Χ.
Παπαδημητρακόπουλος,
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ: μια πλούσια
συγκομιδή
του Διαμαντή Αξιώτη
Ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος είναι “δικός μας” άνθρωπος.
Γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας, όπου έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Μετά
το θάνατο του δικηγόρου πατέρα του, η οικογένειά του πέρασε δύσκολες μέρες.
Όπως έγραψε ο ίδιος αργότερα, «από ανάγκη σπούδασε στην Στρατιωτική Ιατρική
Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης». Και κατά την δεκαετία 1959 έως 1968
υπηρέτησε στην Καβάλα. Εδώ συνάντησε έναν εύρωστο λογοτεχνικό κύκλο που
απάρτιζαν οι: Πρόδρομος Μάρκογλου, Γιώργος Στογιαννίδης, Γιώργος Χουρμουζιάδης,
Μιχαήλ Μήτρας, Χαράλαμπος Λαλένης, ο αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης κ. ά. H
παρέα έβγαζε περιοδικά Λόγου και Τέχνης, όπως την «Αργώ» και την «Σκαπτή ύλη».
Ο Η. Χ. Π. στην Καβάλα δεν έμεινε μόνο
γιατρός. Διετέλεσε ιδρυτικό μέλλος της κινηματογραφικής λέσχης, αφού ο
κινηματογράφος ήταν η άλλη μεγάλη του αγάπη, που διατηρείται αμείωτη μέχρι
σήμερα. «Τώρα βέβαια δεν πηγαίνω σινεμά», λέει, «τα βλέπω όμως όλα στο dvd.
Μπορώ να μιλήσω με μεγάλη άνεση για τον παγκόσμιο κινηματογράφο».
Τον θυμάμαι τα μεσημέρια
των Κυριακών στον Απόλλωνα ή στο Αττικόν να προλογίζει τις ταινίες που θα
προβάλλονταν, να μοιράζει πολυγραφημένα γαλάζια τραχιά φυλλάδια με την υπόθεση
και ανάλυση του έργου που θα ακολουθούσε.
Στην Σκαπτή Ύλη Α’
περιόδου δημοσιεύτηκε το πρώτο του διήγημα, “Οι φρακασάνες”, το 1962, με
ψευδώνυμο φυσικά, αφού ήταν στρατιωτικός. Οταν άρχισε να δημοσιεύει με το όνομά
του, επέλεξε να υπογράφει ως Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, «για να ξέρουν ότι
είναι αυτός. Αλλά δεν είχε ποτέ πρόβλημα». Στην Καβάλα συνεργάστηκε επίσης με
την εφημερίδα Ταχυδρόμος.
Το λογοτεχνικό του
ξεκίνημα δεν έμεινε μετέωρο. Συνέχισε να γράφει, «επειδή είδε ότι είχε μια
αποδοχή, αλλά και μια εσωτερική ανάγκη». Ακολούθησε τη μικρή φόρμα, την οποία
υπηρετεί μέχρι σήμερα, «επειδή απεχθάνεται τα πολλά λόγια».
Στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ένα από τους σημαντικότερους
διηγηματογράφους, με λιτή, υπαινικτική, υπόγεια γραφή στην οποία κυριαρχεί το
χιούμορ, η λιτότητα του λόγου, μ' ένα υπόγειο, αλλά διαρκές χιούμορ, λεπτή
ειρωνεία και τρυφερή νοσταλγία για τα δύσκολα χρόνια της νεότητας. «Θα ήθελα να
γράφω με τη λιτότητα και τη δραματικότητα ενός ταφικού επιγράμματος» είχε πει
σε συνέντευξή του στην Ελευθεροτυπία το 2005.
«Η τέχνη έχει δύο
τρόπους», επισημαίνει στο vima.gr η Ελισάβετ Κοτζιά. «Από τη μια υπάρχουν
τα ογκώδη, πολυσέλιδα, πολυσήμαντα μυθιστορήματα, συγγραφείς που πλάθουν
τεράστια οικοδομήματα τα οποία καταλαμβάνουν την φαντασία και κερδίζουν το νου
μας. Κι από την άλλη υπάρχουν τα μικρά, τα λιτά, τα απέριττα κείμενα τα οποία
αναπτύσσονται με αντίστοιχο τρόπο και πλάθουν ένα εξίσου ακατάλυτο σύμπαν.
Αρκεί να φέρουμε στον νου την ανεπανάληπτη γοητεία των μικρών διηγημάτων του
Τσέχοφ. Στη δεύτερη κατηγορία του λιτού και απέριττου τρόπου ανήκουν τα
διηγήματα του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου».
Η αναγνώριση ήρθε το
1995 με το βραβείο διηγήματος του περιοδικού Διαβάζω. Το 1997 έλαβε
το Κρατικό Βραβείο χρονικού-μαρτυρίας, και το 2010 το Ίδρυμα Πέτρου Χάρη της
Ακαδημίας Αθηνών τον βράβευσε για το σύνολο του έργου του.
Τα τελευταία χρόνια
αρθρογραφούσε περιστασιακά στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, ενώ επιμελείται την
έκδοση βιβλίων λιγότερο γνωστών λογοτεχνών. Σ' αυτόν οφείλεται η πρώτη κριτική
παρουσίαση στην Ελλάδα του έργου του Νίκου Καχτίτση.
Αναφέρω ενδεικτικά μερικά
από τα έργα του: Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη. Θεσσαλονίκη, Τραμ, 1973. Θερμά
θαλάσσια λουτρά. Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1980. Βουστροφηδόν (δοκίμια).
Αθήνα, Ύψιλον, 1987. Ο Γενικός Αρχειοθέτης. Αθήνα, Κείμενα, 1989. Επί πτίλων
αύρας νυχτερινής (πέντε κείμενα για τον Παπαδιαμάντη), Αθήνα, Νεφέλη,
1992. Ροζαμούνδη. Αθήνα, Νεφέλη, 1995. Επίσης έχουν δημοσιευθεί πολλά άλλα πεζά
και κριτικές σε εφημερίδες, περιοδικά και συλλογικές εκδόσεις.
Το αφήγημα “Συγκοπή
πλατάνου”, παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου, τον Αύγουστο του 2010, με
αφηγητή τον ηθοποιό Στέλιο Μάινα.
Προσθέτοντας άλλον έναν στην καβαλιώτικη παρέα, αναφέρω το
ντοκιμαντέρ “Σπίτι δίπλα στη θάλασσα” του 2007, με θέμα τον ίδιο και
σκηνοθέτη τον Λευτέρη Ξανθόπουλο.
Η τελευταία παρουσία του
Η.Χ.Π. στα Γράμματα είναι η έκδοση του τόμου ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ, σελ. 334, εκδ.
Γαβριηλίδη, Αθήνα 2014. Με δική του υποδειγματική στην παραμικρή λεπτομέρεια,
τυπογραφική επιμέλεια της παραδοσιακής τυπογραφίας, και της Βάσως Κυριαζάκου. Ο
τόμος περιλαμβάνει ποικίλα κείμενα «εκτός διηγηματογραφίας», όπως λέει ο ίδιος,
γραμμένα από το 2000 ως το 2013. Με αυτόν τον τόμο ολοκληρώνεται ένας κύκλος
των απάντων του, μια σειρά δοκιμιακού και κριτικού υλικού ο οποίος, μαζί με την
εξάτομη έκδοση Άπαντα τα διηγήματα (Γαβριηλίδης, 2012), ολοκληρώνει
την αποτύπωση της συγγραφικής φυσιογνωμίας του.
Αντιγράφω το σημείωμα “Αντί προλόγου” του ιδίου:
Στο βιβλίο Παρακείμενα –
Κέδρος, 1983 – περιλαμβάνονταν κριτικά, δοκιμιακά και άλλα, ποικίλα κείμενα,
δημοσιευμένα σε εφημερίδες και περιοδικά κατά τα έτη 1962-1983.
Στα Αποκείμενα –
Νεφέλη, 2000 – η δημοσίευση ανάλογων κειμένων καλύπτει την περίοδο 1984-2000.
Τα κείμενα, τέλος, στα Υποκείμενα
δημοσιεύθηκαν από το 2000 μέχρι και το 2013 – και επομένως, η συνολική
συγκομιδή και των τριών βιβλίων περιλαμβάνει έργα 51 ετών.
Τα Υποκείμενα μοιράζονται
άνισα από πλευράς αριθμού αναφερόμενων δημιουργών, στους Συγγραφείς και κείμενα, όπου παρελαύνουν κριτικά σημείωμα, με την
ιδιαίτερη οξυδερκή ματιά του Η. Χ. Π., που αφορούν βιβλία 22 ελλήνων
συγγραφέων, μεταξύ των οποίων οι: Χρ. Μηλιώνης, Γ. Σκαμπαρδώνης, Πρ. Μάρκογλου,
Σ. Δημητρίου, Η. Πετρόπουλος, Ν. Καχτίτσης κ. α.
Μεταξύ αυτών και η
κριτική για το δικό μου Το ελάχιστον της ζωής του, που δημοσιεύθηκε στην
Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, στις 2 Φεβρουαρίου του 2001, με τίτλο, Καβάλα:
πόλη-σκάλα ονείρων.
Οδοδείκτες αφιερωμένους στους
Α. Παπαδιαμάντη, Α. Καρκαβίτσα, Γ. Σκαρίμπα, Ν. Γ. Πεντζίκη.
Ποιητές: Τ. Σινόπουλος, Γ. Παυλόπουλος.
Σύντομες αναφορές στο έργο των: Α. Κοτζιά, Ν. Δαββέτα, Μ. Σουλιώτη
κ. α.
Υποφυλλίδες, Παρέκταμα, Γενέθλια γη.
Όντως πλούσια συγκομιδή.
Αποδεικνύοντας ότι η μνήμη είναι αξιόπιστο μέγεθος μέσα στη ζωή. Με προτεραιότητα
την αποτύπωση της αξίας που τείνει να χαθεί στο πέρασμα του χρόνου. Την
αναζήτηση αυτής της αξίας που καθορίζει εάν η μνήμη θα επαναφέρει ένα γεγονός
με στόχο να το διατηρήσει, καθιστώντας το κτήμα των μεταγενέστερων που θα
ακολουθήσουν.
Η πόλη μας οφείλει στον,
με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, “Καβαλιώτη” Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλο μια τιμή.
Ένα θερμό ευχαριστώ για ό,τι προσέφερε κατά την παραμονή του εδώ, για τις
συνεχείς αναφορές του σε πρόσωπα και γεγονότα της πόλης. Ένα κάλεσμα, μέσα από το
οποίο θα τον θυμηθούν οι παλαιότεροι και θα τον ανακαλύψουν οι νέοι.
Εφημερίδα ΠΡΩΙΝΗ, 19 Σεπτεμβρίου 2015, Δευτέρα
